Kompost nedir?
Kompost ölü organik materyallerin kontrollü bir şekilde, zararlı tohumları ve hastalığa neden olan mikropları öldürecek bir sıcaklıkta, yararlı mikropların müdahaleleriyle sabit bir malzemeye dönüşümüdür. Aerobik (oksijenle temas halinde) kompostun dönüşüm sürecinde kaynak materyallerin kimyasal bileşenleri (azot, kükürt, v.s.), yetişmekte olan bitkilere yararlı ve sabit maddelere dönüşür (amino asitler, proteinler, humus bileşenleri).
Kompostlaşma bir başka ifadeyle, canlı organizmaların toprağa karışıp çürüyerek mineralize olmasını, doğadaki besin dönüşümünü, enerji akışını, doğal sisteme bağlı canlıların yaşamlarını sürdürebilmesini, tüm fiziksel, kimyasal ve biyolojik elemanların denge içerisinde fonksiyonelliğini sürdürmesini sağlayan en önemli olgudur. Doğal ortamlarda bitkilerin yani birincil üreticilerin büyük bir kısmı toprağa geri döner. Parçalanır, çürür, yeniden mineral madde olarak bitkilerin yaşaması için besin kaynağına dönüşür. Yine pek çok büyük, küçük hayvan her türlü atığını toprağa bırakarak yaşar ve sonunda ölerek toprak olur, kompostlaşır. Toprakta bitki ve hayvan artıklarının parçalanmasını, karışmasını, çürüyerek toprak olmasını yağmurların, güneşten gelen ısının ve diğer iklimsel olayların etkisiyle gerçekleştiren milyonlarca canlı vardır. Kendi yaşamlarını devam ettirip çoğalırken doğal dengeleri de korumaktadırlar.
Kompostun başlıca özelliği, kimyasal gübreler gibi bitkilerin büyümesi için gerekli olan bileşiklerin toprağa ilavesine yönelik olmayıp, topraktaki humus miktarını takviye etmek suretiyle bitkilerin yetiştiği ortamın ıslahını sağlamaktır. Yani, humus dengesini tamamlayarak ağır toprakların havalanmasını kolaylaştıran, kumlu toprakların su tutma kapasitesini artıran, toprak mikroorganizmalarının faaliyetlerini artıran, toprağa verilen kimyasal gübrelerin toprakta tutunması ve bitkiler tarafından daha kolay ve verimli bir şekilde alınmasını sağlayan ve kısmen bitkiler için gerekli elementleri karşılayan yararları sağlamaktır.
Kompostlaşma işlemi, organik maddelerin aerobik (havalı ortamda bakteri üremesi) veya anaerobik (havasız ortamda bakteri üremesi) şartlar altında sağlığa zararsız, humusa benzer bir maddeye dönüşmesi ile sonuçlanır.
Kompost üreticisi içerisindeki karışım bozulma işlemi sırasındaki reaksiyonlar nedeni ile yarıya iner. Taze kompostun bahçenin malçlanması ve çim alanları için kullanılması mümkündür. Olgunluğa ulaşan kompost kolaylıkla ufalanır, koyu kahverengidir ve elde edilen materyal odun gibi bir kokuya sahiptir. 12 aydan daha yaşlı kompostun kullanılması, bitki besin içeriğinin azalması nedeni ile önerilmemektedir.
Kompost, esasen “yeşil” ve “kahverengi” olmak üzere iki ana materyalin karışımının doğal çözülüşü, yani havayla temas halindeki (aerobik, dolayısıyla kokusuz) ayrışım sürecinin sonucunda elde edilen, zengin bir bitki yetiştirme ortamı (humus) olarak tarif edilir.
Kahverengi materyal kuruyana kadar bekletilmiş ağaç ve çalı yeşil aksamı, çim, özetle her tür ot ve türevleridir. Çok değerli ve bulunması kolay olan kuru yaprakların yanı sıra kahverengi kategorisine, eşit derece değerli olan saman, temiz yani kompost yığını kimyasala bulaşmamış tahta talaşı (çam gibi reçineli ve asidik olma riski yüksek olanlardan kaçınılmalıdır), hatta miktarı az tutulduğu ve parlak renkli kısımları olmaması şartıyla gazete kağıdı veya karton da eklenebilir. Söz konusu materyalin şehir ortamında toplanmasının güç olduğu düşünülebilir ama en yakın parka bir ziyaretle veya şehir dışına bir yolculuk sırasında gereken materyal kısa zamanda toplanabilir (meşe ve ceviz ağaç yapraklarından kaçınılması gerekiyor). Halk pazarlarında yumurta vb. satıcılarından bir miktar saman alınabilir. Kahverengi malzeme zaman içinde parça parça kullanılacağı için ender toplama fırsatlarını değerlendirip fazlasıyla toplanması fayda vardır; hava alabilecek şekilde saklanmalıdır.
Yeşil materyal ise henüz kurumamış, işlenmemiş (sebze-meyve) mutfak atıklarıdır. Bu kategori için abartılı titizlik göstermek gerekmez; Makarna, pilav, yağlar, ekmek, et-balık-tavuk vb atıklar kullanılmamalıdır. Bunların haricinde, her nevi çiğ bitki atıkları, yumurta kabukları (domates bitkileri için özellikle konmasında fayda olabilir) ve fazlalıktan kaçınmak koşuluyla çay posası da kullanılabilir. Kuş kafeslerinden çıkan malzeme iyidir. (Önemli not: Kanatlı hayvan gübreleri tuzlu olduğu için solucanlara zarar vermemesi açısından kullanımında aşırıya kaçılmamaya dikkat edilmelidir). Hayvan (at-inek-koyun-keçi-tavuk) gübresi bulunursa yeşil olarak sayılır, ancak tam anlamıyla ham (taze) olmamalı, biraz bekletilmiş olmalı. (Önemli not: Esasen hayvan gübresi sıvı hayvan idrarından iyice ayrıldıktan sonra kullanılmalıdır. Çünkü katı ile karışık olarak gelen sıvı idrarda da tuzluluk oranı yüksek olabilmektedir. Sıvısı alınmış katı hayvan gübresi bir süre dinlendikten sonra kompost yığınına dahil edilebilir.)
Kahverengi ve yeşil materyalimizin ince ince kıyılmasının öneminin vurgulanması gerekiyor. İnce kıyılmış olan kompost materyali bir o kadar dengeli ve özellikle de hızlı bir ayrışma sağlamaktadır. Buna rağmen sistemde bulunan ve daha yavaş çözüldüğü için geriye kalan kalın parçalar, her zaman için kurulacak bir sonraki kompost üretimi için tekrar kullanılabilir.
Kompost meraklılarına ek bilgi notu: Kahverengi materyal, karbonlar bakımından zengin olup kompostu canlandıran, kompostun ruhu, daha doğrusu çözme işinin asıl işçileri olan mikroorganizmaları besliyor. Yeşil materyal ise azot veya protein kaynağı olarak işlev görür. Bitkilerin yetişmesi için gerekli olan potasyum da meyve ve sebze kabuklarında bulunur. Tüm canlıların fonksiyonları için temel madde olan fosfor, ayrıca domatesin özellikle sevdiği kalsiyum da yumurta kabuğunda bolca bulunuyor. Fosforun bir başka kaynağı, patatestir.
